ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 12، اسفند 1399 ، شماره پی در پی 58

بررسی تطبیقی رویکرد قرآن کریم و مثنوی معنوی به حرص و طمع

صفحه (101 - 121)
مهناز حسنی حمیدآبادی ، مهرعلی یزدان پناه (نویسنده مسئول)، سوزان جهانیان
تاریخ دریافت مقاله : دی 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

در قرآن کریم حرص دو جنبه دارد: وجه مثبت که در حرص پیامبر (ص) بر هدایت مردم نمودار میشود و حرص منفی که در قالب برآوردن تمتعات نفسانی و زیاده خواهی انسانها تصویر میگردد. مولوی متأثر از قرآن و از باب تفسیر و تأویل آیات به تفصیل وجوه مختلف حرص و طمع و آثار و نتایج آن را بیان میکند. نتایج تحقیق نشان میدهد که مولوی در تفسیر و بازنمایی این وجوه از امور حسی و عینی استفاده میکند و از امور بدیهیی سخن میگوید که بتوان با تصور آن بی نیاز به تأمل بسیار تصدیقشان کرد و نیز از اقسام حکایات استفاده میکند تا وجوه مختلف امر مورد بحث را در زندگی روزمره نشان دهد و مخاطبان از راه همذات پنداری با اشخاص داستان آن را از مقوله تجربه های زیسته خود تلقی کرده و راحت تر آن را بپذیرند. در تصویرسازی گاهی به تصاویر قرآنی توجه دارد و گاه تصاویر حاصل تداعی معانی از محتوای آیات مختلف است. آنچه در قرآن به عنوان آموزه اخلاقی ذکر شده در مثنوی به صورت عملی اجرا شده و راه وصول به آن تبیین گردیده است. از باب معرفت شناسی، مولوی در قالب داستانهایی پیروی از امور نفسانی از جمله حرص و طمع را مانعی برای شناخت میداند همانکه قران آن را پرده و غشاوه نامیده است که پیروی و تبعیت از آن، مانع ادراک میشود.

کلمات کلیدی
قرآن کریم , مثنوی معنوی , آموزه های اخلاقی , حرص و طمع

• قرآن کریم
• اخلاق در قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، (1381)، تهران: مدرسۀ امام علی بن ابیطالب (ع)، چاپ سوم
• آسمانهای دگر، خاتمی، احمد، 1390، تهران: مرکز نشر دانشگاهی .
• تحف العقول عن آل الرسول صل الله علیه و آله وسلم ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، 1363ق،، تحقیق: علی اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین.
• تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال الدّین محمد بلخی جعفری، محمدتقی، (1367)، تهران، چاپ طلوع آزادی، چاپ یازدهم.
• چهل مثل از قرآن، حقیقت جو، حسین، 1391،قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
• ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ در ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻮﻟﻮی و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ آن ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺛﺮ در ﺣﻮزه ادﺑﻴﺎت تعلیمی، نوروز پور، لیلا، (1392)، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺳﺒﻚ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﻲ (ﺑﻬﺎر ادب)، سال ششم، شماره اول، شماره پیاپی 19، صفحات444-431.
• فلسفۀ ترس، اسوندنس، لارس اف ار، 1392، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: گمان.
• لسان العرب، ابن منظور، 1416ق، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
• مثنوی معنوی، مولوی، 1357، مقدمه استاد بدیع الزّمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی، چاپ هشتم.
• مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، 1408ق، تصحیح و تحقیق و تعلیق: سید هاشم رسولی محلّاتی؛ سید فضل الله یزدی طباطبایی، انتشارات دارالمعرفه اللطباعه و النشر.
• مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی، 1369، ترجمۀ تنبیه الخواطر، مترجم: محمد رضا عطایی، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی.
• مخزن الاسرار (شرح مثنوی) اکبرآبادی، ولی محمد، 1356، تهران: عطایی.
• مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، حسین، 1390، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
• المیزان فی التفسیر قرآن، طباطبایی سید محمد حسین، 1374،ترجمه موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.